(Artıq bir çox illərdir ki, Altaylardan başlamış Türk aləminin hər bir guşəsində eşidib öyrəndiyim xalq əfsanə və rəvayətlərini toplayaraq onların əsasında hekayələr yazmaqdayam. Ümid edirəm ki, bu fəaliyyətimin bəhrələri Türk topraqlarının əsil tarixi, habelə Türk düşüncə tərzi və amallarını üzə çıxarmaqla ortaq nöqtələri də açığa tutmaqa yardım edəcəkdir: prof.dr. Minaxanim Təkləli)
Türk əfsanələri
Cənnət vətən deyib gəldim Kırıma,
Bülbül qısqandıran bağlar yox olmuş.
Bu halı görüncə getdi ağrıma,
Ölülər məzarsız, sağlar yox olmuş…
Keçmiş zamanlarda qədim Kafa şəhərinə yaxın Çürük Su çayı üstündə məşhur Türk şəhəri Kırım kirman (yəni Kırım qalası) yerləşirdi. İndiki Kırım ölkəsinin adının da vaxtilə bu varı-dövləti aşan-daşan məntəqənin adından yarandığı söylənilir. İnanmaq lazım gəlir… Övliya Çələbi də “eski taxt mərkəzi” Əski Kırım şəhərinin lap əvvəlki adının Kırım kirman olduğunu yazır. Kırımın Rus imperiya ordusu tərəfindən tam istilasından sonra 1784-cü ildə Əski Kırım şəhərinin də adı rus dilinə tərcümə olunaraq Starıy Kırım adlanmışdır.
Şəhərin mərkəzində mərmərdən olan məscid və digər ictimai binalar, xüsusən məktəb səyyahların heyrətinə səbəb olarmış. Övliya Çələbi də həmin heyrətlə bu şəhərə sığışan, lakin hər hansı bir vilayətə, ölkəyə süs verə biləcək zəngin imarətləri – xariqə sənət əsərlərini, abidələri sadaladıqca insan bunların indi xarabalıqlar yox, mədəni və ehtişamlı şəhərlər olduğunu güman edir. Odur ki, səyyah dərhal təəssüratlarını təbiilik, həqiqilik qiyafəsinə salaraq yazır: əgər məndən təsvir etdiyim bu qədər əsərləri və binaları bəs nərədən bulub yaza bildin? – deyə sorsalar, “hələ də burada yüz minlərlə əsər – bina, qübbələr durmaqdadır, deyərəm onlara…” Həm də “ Kırım şəhərinin qapısının iç üzündə Mengli Gəray хаn camesinin yanında bulunan yüksək mərmər sütun üzərində Kırımın bütün imarətlərinin, vəqf edilmiş əsərlərin və sahiblərinin isimlərini də yazmışlar”, – deyərək cavab verərəm.
“Vaxtilə Əski Kırımda möhtəşəm Özbək xan məscidi (14 əsr), Baybars məscidi (13əsr), Ətirli məscid (14 əsr), Qurşunlu camenin bu gün xarabalıqları belə insanı heyrətə salmaqdadır. İşğallar, istilalar nəticəsində dağıdılmış şəhərin fəlakətini böyük rus tarixçisi Karamzin “Allahın bəlasına tuş oldu,” -deyə xəbər verir. Böyük tarixçi hər halda xalq rəvayətlərindən bolluca bəhrələnərək bunları yazırdı: Kırım əhalisi həm varlı, həm də xəsis idilər; kasıba əl tutmaz, məzluma-fəqirə kömək etməzdilər. Günahlarının çoxluğunun qorxusundan belə gözəl məscid tikdirmişdilər. İndiki Starıy Kırım məntəqəsi həmin qədim və zəngin şəhərin yoxsul qalıqlarıdır.
Övliya Çələbi isə elə övliya zəndi ilə bütün bunların səbəbini qəzavü-qədərə, “etdiklərinin cəzasını bir gün görəcəksən” -ibrətinə bağlayır: əvvəlcə xalqı son dərəcə zəngin tüccarlar olmuş, mallarının zəkatını verməz, güclü olanları həccə getməz, yoxsullara və düşkünlərə yardım etməz, müsafir sevməz, alim-salih və qəriblərdən üz çevirmiş kimsələr olmuşlar.
Səyyah bizi bir nağıl qədər şirin və əsrarəngiz hekayətə çəkir: Allahın hikmətimdəndir ki, bir soyuq gecə zəif, yoxsul bir dərviş qışın qiyamətində ac-yalavac varlı evlərin pəncərələri qabağında titrəyir, Allah rizasına yardım istəyir. Lakin onun səsini eşidirlərsə də üzünə kimsə baxmayır, yalvarışlarına kimsə etina etməyir, qapıdan-qapıya qovurlar. Dərviş dünya görmüşdü, şaxtanın iliklərə işləyən gecəsində səhərə salamat çıxmağın yolunu bilirdi: odur ki, darvaza qabağında atılıb qalmış bir süpürgəni əlinə alıb küçələri süpürməyə başlayır. Yazıq sail dərviş Kırım kirmanın küçələrini süpürə-süpürə sabaha çıxır, donub ölməkdən canını qurtarır. O, canını qurtarırsa Əski Kırımın da fəlakəti başlayır. Belə ki, qərib dərvişin ah-nalə ilə açdığı sabah şəhər xalqına düşmür. Çünki о gündən şəhər əhalisi sanki qarğışa düşür; var-dövlətlərinə süpürgə çəkilir. İşlər günü-gündən tənəzzülə uğrayır, adamlar müflis olub bu lənətlənmiş şəhərdən çıxıb qaçırlar…
Övliya Çələbi “əgər yıxıq evlərin, abidələrin tarixini yazsam bir kitab olar… Quşlara və heyvanlara yuva olmuş xarab bir şəhərdir,” desə də amma yenə də Övliya səyyah şirin nağıllardan yan keçə bilmir: deyirlər, vaxtilə bir varlı tacir came tikdirmək istəyirmiş. Bu zaman şəhərə Xütən, Çin və Maçin müşk-ənbərini gətirən tacirdən onun bütün dəvə karvanı olan ətir yükünü alıb tikilinin palçığına su əvəzinə qatdırmışdır. Camenin adı da buradan yaranmışdı: Ənbəri-Çin camesi. İndi Əski Kırımın Kafa qapısının dibində viran bir haldadır. Nə vaxt yağış yağır, ətir qoxusu hər yanı tutur. Maraq üçün özüm bir parça götürüb oda tutdum. Həqiqətən ətir qoxumağa başladı.
Övliya Ata xaraba şəhərin ziyarətgahlarına – əbədi şöhrət soraqlı yadigarlara, salamat qalan xatirələrə üz tutur: Kamal Ata Sultan, Aləmdar Sultan, Pəncəli Baba Sultan kimi övliyalar burada yatmaqdadır. Bunların sırasında Əski Kirimin viran olmasına səbəb olan “Dərviş xarabı” məzarı da var ki, xalq onu ziyarət etməyib, lənət deyib keçərlər. Övliya Ata isə: “Allah hamısına rəhmət eləsin”, deyə şəhərdən ayrılır…
İndi mən də “sürgün şairi” Şükrü Bilgilinin çox-çox sonradan meydana çıxsa da bir növ bu qədim faciənin məzmununa-fikrinə işıq tutan vətən sevgili şeirindən bir bənd ilə sözümü tamamlayıram.
Sormayın dostlar, halım pərişan,
Əski vətənimdən qalmamış nişan.
Vətən -vətən deyib dənizə qoşan
Dərələr qurumuş, çaylar yox olmuş…
Minaxanim Təkləli
Dr. Professor
order generic pregabalin 75mg – order pregabalin online oral lyrica 150mg
buy lyrica 75mg pills – buy pregabalin 75mg without prescription lyrica online buy
clomid 100mg us – ventolin 2mg cost order cetirizine 10mg
clomiphene 100mg over the counter – clomiphene 50mg usa cetirizine tablet
buy clarinex 5mg generic – aristocort 10mg over the counter buy aristocort 4mg pills
order desloratadine 5mg generic – purchase triamcinolone for sale triamcinolone 4mg ca
cheap cytotec – synthroid ca buy synthroid 100mcg online cheap
purchase misoprostol pills – synthroid 100mcg uk buy synthroid
sildenafil 100mg cheap – neurontin 100mg tablet cost neurontin 600mg
viagra 100mg canada – cost gabapentin buy neurontin 600mg online
buy tadalafil pill – purchase cialis pill purchase cenforce
diltiazem tablet – diltiazem 180mg oral zovirax 400mg ca
diltiazem cheap – order allopurinol 100mg online cheap zovirax 800mg us
buy hydroxyzine 25mg generic – rosuvastatin 20mg pills buy rosuvastatin 10mg without prescription
buy hydroxyzine pill – order rosuvastatin generic buy crestor 10mg without prescription
ezetimibe 10mg uk – buy ezetimibe pill brand citalopram 20mg
ezetimibe drug – order ezetimibe 10mg pills order celexa online
order viagra 50mg for sale – flexeril us cyclobenzaprine 15mg oral
buy sildenafil for sale – flexeril online order buy cyclobenzaprine 15mg for sale
sildenafil 150mg cost – purchase tadalafil pills oral cialis 20mg
order viagra 150mg online cheap – buy tadalafil online cheap cialis 20mg cost
buy toradol pills – buy generic ketorolac order baclofen 25mg generic
order toradol online cheap – ketorolac cheap purchase baclofen
buy gloperba for sale – order colchicine pills purchase strattera generic
order colchicine 0.5mg for sale – gloperba without prescription order generic strattera 25mg
Some genuinely great content on this website , thanks for contribution.
sildenafil 150mg sale – viagra tablet plavix usa
Thanks for every other informative site. Where else may I am getting that type of information written in such an ideal method? I’ve a venture that I’m just now operating on, and I have been at the look out for such information.|
sildenafil uk – cheap sildenafil generic clopidogrel 150mg price
viagra 150mg brand – brand viagra 150mg purchase sildenafil generic
Right on my man!
sildenafil 100mg tablet – sildenafil for women order sildenafil pill
buy nexium 20mg generic – phenergan brand buy promethazine generic
order nexium 40mg pills – esomeprazole canada order promethazine 25mg online
I didn’t know that.
purchase tadalafil pills – Buy cialis without rx buy cialis sale
order generic cialis 5mg – Cialis non prescription cialis 10mg pill
modafinil pills – buy generic modafinil buy ed medication online
brand modafinil – buy modafinil 200mg generic non prescription ed drugs
isotretinoin 10mg pills – buy zithromax 500mg pill zithromax 500mg usa
That’s a great point
accutane us – buy accutane 20mg sale order zithromax pill
lasix 100mg us – overnight delivery for viagra viagra pills 50mg
buy lasix 40mg online – doxycycline cost viagra 50mg cost
tadalafil india – tadalafil 40mg without prescription viagra 100mg pills for men
cheap cialis online – oral coumadin 2mg warfarin drug
cialis for sales – order cozaar 50mg online cheap order generic coumadin
order topiramate 200mg pill – order imitrex 50mg pill imitrex usa
generic topamax 100mg – purchase sumatriptan order imitrex for sale
buy dutasteride – buy generic tadalafil 5mg buy tadalafil pill
order dutasteride generic – cialis 10mg generic guaranteed cialis overnight delivery usa
Excellent web site. A lot of helpful info here. I am sending it to a few friends ans also sharing in delicious.
And of course, thanks in your effort!
order sildenafil 150mg pill – viagra fast shipping cost tadalafil 5mg
order viagra 50mg generic – order viagra 150mg online cheap cheap cialis online
otc ed pills that work – buy generic prednisone 40mg prednisone 10mg without prescription
over the counter ed pills that work – buy prednisone 10mg pills order prednisone 40mg pills
accutane order – order amoxil 500mg without prescription cheap amoxil tablets
isotretinoin 20mg tablet – purchase amoxicillin online amoxicillin us
order furosemide sale – azithromycin generic zithromax 500mg sale
brand lasix 100mg – azithromycin for sale order zithromax 250mg without prescription
doxycycline 100mg tablet – buy chloroquine online chloroquine online
purchase doxycycline for sale – order hydroxychloroquine 200mg pill aralen generic
buy tadalafil 20mg without prescription – Buy cialis sildenafil 150mg over the counter
I was very pleased to find this page. I need to to thank you for your time just for this wonderful read!!
I definitely really liked every part of it and i also have you saved as a favorite to look at new stuff on your
blog.
Hello, i think that i saw you visited my site thus i came
to “return the favor”.I’m trying to find things to enhance
my site!I suppose its ok to use some of your ideas!!
Hello. fantastic job. I did not expect this. This is a fantastic story. Thanks!
buy tadalafil 5mg online – order sildenafil 100mg pill cialis viagra sales
buy provigil generic – buy viagra 150mg generic order viagra 100mg sale
modafinil over the counter – order sildenafil 100mg generic sildenafil 50mg
erection problems – errectile disfunction deltasone 5mg brand
male ed pills – order prednisone 5mg pill cost deltasone 10mg
order isotretinoin 20mg pills – isotretinoin sale purchase celebrex for sale
isotretinoin 10mg pills – order celebrex 100mg pill order celecoxib 200mg generic
tamsulosin 0.4mg over the counter – tamsulosin online buy order spironolactone 25mg pills
tamsulosin cost – order spironolactone 100mg online aldactone price
Good day very cool site!! Guy .. Beautiful .. Wonderful .. I’ll bookmark your web site and take the feeds additionally¡KI’m happy to find a lot of helpful info here within the put up, we’d like work out extra strategies in this regard, thanks for sharing. . . . . .
simvastatin sale – buy zocor 10mg without prescription help with essays
simvastatin 20mg ca – simvastatin 10mg uk cheap essays online
betfair casino online – pre written essays for sale pay for research papers
casino online games for real money – write my term paper writing dissertation service
slot machine – order propecia 1mg online cheap buy ampicillin pill
parx casino online – finasteride 1mg drug brand ampicillin 500mg
ciprofloxacin 500mg tablet – cialis 20mg uk purchase tadalafil sale
brand ciprofloxacin 500mg – tadalafil 40mg cheap order tadalafil 40mg sale
viagra price – deltasone 5mg for sale vardenafil hcl
sildenafil us – online vardenafil generic cialis viagra vardenafil online
I like the valuable info you provide in your articles.
I will bookmark your blog and check again here
regularly. I am quite certain I’ll learn many new stuff right here!
Good luck for the next!
I’m very happy to uncover this site. I need to to thank you for ones time just for this wonderful read!!
I definitely really liked every bit of it and I have you saved as a favorite to see new things on your site.
Why users still make use of to read news papers when in this
technological globe everything is accessible on net?
I was recommended this blog by my cousin. I’m not sure
whether this post is written by him as nobody else know such detailed about my problem.
You are incredible! Thanks!
buy prednisolone 40mg without prescription – order neurontin 100mg without prescription cialis 5mg brand
prednisolone 10mg oral – generic neurontin order cialis 20mg for sale
I was just telling my friend about that.
buy clavulanate pill – purchase augmentin without prescription buy cialis 40mg without prescription
generic augmentin 625mg – cialis order online cialis 5mg canada
buy bactrim 960mg sale – bactrim canada buy viagra 150mg sale
cephalexin without prescription – buy cephalexin pills erythromycin for sale online
cephalexin tablet – cheap cleocin 150mg buy erythromycin 250mg online cheap
order sildenafil 50mg sale – tamoxifen drug ivermectin 12 mg tablet
sildenafil 50mg price – generic ivermectin for humans ivermectin price usa
budesonide spray – rhinocort medication oral disulfiram
budesonide pills – antabuse 500mg sale disulfiram for sale
generic ceftin 250mg – buy robaxin 500mg without prescription cialis us
order ceftin for sale – buy cialis tablets order tadalafil 40mg without prescription
ampicillin 500mg over the counter – buy ciprofloxacin 500mg for sale cost of cialis
buy ampicillin 500mg generic – order cipro online order cialis 20mg online cheap
amoxil 1000mg cost – zithromax order order vardenafil 20mg online cheap